در طول دوران حکومت 50 ساله ناصر الدین شاه قاجار بر ایران، یکی از امور بسیار مهم در نزد اقشار جامعه، نوع پوشش و متعلقات آن مثل لباس مردان زمان قاجار بوده است؛ به نحوی که کلاه، کفش، جوراب، شلوار، شال، کمربند، جبه، قبا، عبا و عمامه و پوستین از جمله عناصر پوشاکی مردان دوره قاجار محسوب می شده است.

لباس امر مهمی در دوره قاجار محسوب می‌شد. تنوع پوشش نشان از توسعه و پیشرفت جامعه بود. اما با این حال، برخی از چیزهایی که در مد و پوشاک آن دوران دیده میشد، از قانون خاصی پیروی نمی کرد.

کلاه مردان قاجار

کلاه بر خلاف امروز، یک پوشش همگانی بود و ایرانیان به آن حساسیت داشتند. به نحوی که هیچکس کلاه از سر بر نمی داشت. به اعتقاد کرزن مولف کتاب ایران و قضیه ایران، کلاهی که ایرانیان به رسم ملی بر سر می گذاردند فقط در دوره قاجاریه از یک قرن پیش مرسوم شده است تا آن موقع همه جا عمامه رسم بود.

بعد از رسم شدن کلاه، غالباً شالی برگرد آن می پیچیدند و این کار مختص پادشاهان و افراد خانواده شاهی و بعضی بزرگان دولت بود و اکنون فقط در موقع میلاد رسمی دربار شاه دیده می شود.

محمد شاه اولین بار دستور داد که کلاه کوتاه شود. کلاه دوره قاجار عبارت بوده از یک مخروط مجوف به ارتفاع سی و پنج سانتی متر که انتهای فوق آن به داخل تا شده بود. آن قسمت که تا می خورد به طرف جلو یا قدری به پهلو، بسر می گذاشتند.

کفش و جوراب مردان در زمان قاجار

در زمان قاجار، پاها با جوراب های کوتاهی که فقط تا قوزک می رسد، پوشیده میشدند. جوراب ها را به ظرافت بسیار مثل شال با میله می بافتند. برای پوشش پا کفش دهان گشادی به پا می کنند که هنگام رسیدن به اتاق به سهولت بتوان آن را از پای بیرون آورد.

روحانیون و منشی ها دم پایی هایی از چرم ساغری با نوک های منقاری شکل و کاملاً برگشته به پا می کنند که پاشنه هایی بسیار بلند و نازک و مخروطی شکل داشت. در دوره قاجار جورابهای بافت اصفهان طالبان زیادی داشتند و طول ساقه آن بطور معمول تا به زیر ماهیچه های پا می رسید.

در حالی که مردان ثروتمند و مسن تر، علاقمند به پوشیدن جورابهای ساقه بلندی بودند. جورابهای نخ پنبه ای مخصوص تابستان و جورابهای ضخیم پشمی مخصوص فصل سرما و زمستان بود.

لباس مردان زمان قاجار

مردان ایرانی «پیراهن» کرباس سفید تن می کردند که جنس پیراهن ثروتمندن ابریشم سفید بود. اغلب زنان، گل و بوته هایی بر روی پیش سینه پیراهن مردانه دور دوزی می کردند. پیراهن مردان دو تکمه در قسمت جلو یا در ناحیه روی شانه چپ داشت و عموماً یقه های بسته بود و دور گردن حلقه وار قرار می گرفت. دامن آن هم بلند و تا زیر نشیمنگاه ادامه داشت. این نوع پیراهن فاقد یقه بود و آستین بلندی داشت. سر آستین پیراهن گشاد و بی تکمه بود.

ارخالق چیست؟

جامه‌ای بلند و جلوباز است که لبه‌های جلوی آن را نواردوزی می‌کردند. این لباس بدون یقه دارای آستر است و داخل آن پنبه‌دوزی می‌شده است. آستین‌های تنگ ارخالق تا بالای آرنج و گاهی طول این آستین تا حدود مچ هم می‌رسید. سر آستین آن دارای دکمه‌های فلزی کوچکی بود.

قبا، کمرچین

«قبا» را روی ارخالق تن می کردند. قبا همیشه رنگ یکدستی داشت، سبز، زرد، آبی، بنفش، قرمز و غیره از جنس قدک مخصوص داخلی یا ابریشم یزد و کاشان موسوم به تافته تهیه می شد. قبا تا روی زانو می رسید. دامن قبا آنچنان گشاد بود که در جلو روی هم می آمد و قسمت های مخفی بدن را می پوشاند.

جمعبندی

در مورد پوشش های مردان و کفش های متفاوتی که استفاده می کردند، می توان اینگونه توصیف کرد که پا‌ها با جورب‌های کوتاهی پوشیده شده و فقط تا قوزک می‌رسد. نوع بافت آن‌ها شبیه شال‌ها نوشته و با میل بافته ‌شده است. کفش مردان هم گشاد و آزاد بوده به طوری که ساده از پا خارج میشد.